География
ғылымының
терминдері
Аккумуляциялық процесс — су, жел, т.б.
өсерінен өр түрлі бос жатқан минерал
шөгінділері мен оргектарникалық
тұнбалардың бір жерге жиналуы,
үйілуі.
Аллювий — үйінді жыныстардың өзен
суымен шайылып, өзен арналарына
жиналатын шөгінді.

Альпілік тектогенез — жер
қыртысының неоген дәуірінен осы
кезге дейінгі тауларды жаратушы
қозғалысы.
Антициклон — атмосферадағы ауа
қысымы жоғары аймақ.
Антропогенді әрекет — адамның
ландшафтыны өзгерту әрекеті.
Антропоген дәуірі — жердің
геологиялық тарихының қазіргі өтіп
жатқан кезеңі, бұдан 1 млн жыл
бұрын басталған деп шамаланады.
Антропогенді ландшафт — адам
әрекетінен түлеп қайта түзілген

ландшафт.
Антропогендік фактор ландшафтылардың пайда
болуындағы адам әрекеті.
Ареал — жер беттің жануарлар мен
өсімдіктердің белгілі бір түрлері
тіршілік ететін бөлігі.
Аридті ландшафт (қуаңшылық
ландшафт) — құрғақ жылы немесе
ыстық континенттік климат
жағдайында қалыптасатын
ландшафт.
Ауа айналымы — жер бетіндегі ауаның
әр түрлі қызуы және ондағы қысым

айырмашылық салдарынан пайда
болатын ауа ағыстарының жүйесі.
Аэротермикалық градиент — ауа
температурасының белгілі бір өлшем
айырмасы байқалатын биіктік.
Батолит — жер қыртысының беткі
қабатына қатқан интрузивті жыныс.
Бедленд (шөл адыр) — эрозияның
әрекеті нәтижесінде құрғақ климат
жағдайында пайда болған аласа
таулы жер бедерінің күр¬делі түрі.
Биогенді кешен — аумақтық табиғат
кешендерінің топырақ жамылғысы,
өсімдіктер мен жануарлар дүниесі.

Биоклиматтық белгі — белгілі бір
климатпен үйлескен биоценоздардың жай-күйі.
Бионика — тірі ағзалар құрылысының
заңдылықтары туралы ғылым.
Биотикалық фактор ландшафтылардың пайда болуына
тірі ағза тіршілігі әрекетінің тигізетін
әсері.
Биохимиялық процесс — тірі ағзаның
қоректік заттарды сіңіруінен бастап,
олардың толық ыдырауына дейінгі
реакциялар.

Биоценоз — тіршілік жағдайларда
азды-көпті біркелкі болып келетін
аймақты мекендейтін микроағзалар,
өсімдіктер мен жануарлар бірлестігі.
Борықты сор — тұзы шығып жатқан
жер.
Гектарлофиттер — тұзды топыраққа
өсетін өсімдіктер.
Тамада — тасты шөлдердің араб
тілінде аталуы.
Геодезия — жердің пішіні мен көлемін
зерттейтін, оның бетін план мен
картада бейнелеу үшін жергілікті

жерде өлшеу жұмыс¬тарын жүргізу
мен айналысатын ғылым.
Геоморфологиялық кешен — жердің
ішкі жөне сыртқы күштері өрекетінен
түзілетін жер бедері пішінінің кешен
бірлігі.
Геосинклиналь — жер қыртысының
ұзынынан созылып жат¬қан
тектоникалық қозғалмалы ойпаң
үлескісі. Мұнда сейсмика¬лық
процестер күшті байқалады.
Геофизика — Жердің ішкі құрылысын,
физикалық қасиеттерін, оның
қабаттарында өтіп жататын

процестерді зерттейтін ғылымдар
кешені.
Гербицид — арамшөптерді жою үшін
қолданылатын химиялық қосылыс.
Гидротермиялық градиент — ылғал
және жылу балансының белгілі бір
өлшем айырмасы байқалатын биіктік
сатысы.
Гидротермиялық коэффициент- ылғал
балансын жылу ба¬ласына бөлгендегі
шама. Аумақтық табиғат
кешендерінің құрамдық бөліктерінің
жетіліп кемелденуіне қаншалықты
өлшемде ыл¬ғалдық немесе

жылулық жетіспейтінін, артық екенін
көрсететін өлшем.
Гидрофизика — өзен, көл, жер асты
суының, теңіз, мұхит суының
физикалық құбылыстарын,
проңестерін зерттейтін ғылым.
Гляциальды-нивальды зона көпжылдық омбы қар мен мұздық
ландшафтылары тараған жер.
Гравитациялық қозғалыс — заттардың
салмақ күші әсерінен орын
алмастыруы.
Гравитациялық процесс — заттардың
түрліше гравитациялық

қозғалыстарына байланысты
дамитын құбылыстар мен процестер.
Мысалы, сел тасқыны, қар көшкіні,
қорым тастардың беткейден сусыл
түсуі, т.б.
Гравитациялық энергия — заттардың
гравитациялық қозғалысының күші.
Мысалы, су, жел күшінен электр
қуатын, жылу алу.
Гумидті процесс — тірі ағзалардың
өлгеннен кейінгі шіруіне байланысты
болатын құбылыстар, процестер.
Гумидті ландшафт — климаты жылы
және ылғалды жердегі ландшафт.

Дефляция (лат. deflatio — үрлеу) топырақ пен тау жыныстарының жел
әсерінен үгілуі.
Дендрология (грек. dendron — ағаш
және логия) — ботаниканың ағаш, бұта,
шала бұтаны зерттейтін бір саласы.
Дендро бағы — жeкe бір жерде не
ботаника бағының бір бөлігінде ағаш
өсімдіктердің өр алуан түрлерін
өсіретін арнайы бақ.
Денудациялық процесс — тау
жыныстарының үгілу және пайда
болған үйінділердің биік жерден су,
жел, мұздың әрекеттен сырғып,
ойыска шөгуі.

Депрессия — жер бетінің немесе жер
қыртысының ойыс жері.
Дигрессиялық ландшафт өзгерісі ландшафтының құнарсыздануы.
Дренаж — жер асты суының деңгейін
төмен түсіру үшін қазылатын канал.
Жер беті жыныстарының аэрациясы жер беті жыныстары мен ауаның
төменгі қабатындағы зат алмасуы.
Зоомасса — аумақтық табиғат
кешендеріндегі жануарлар дүниесінен
түзілген масса.
Инсоляция — күн радиациясының жер
бетіне сәуле болып түсуі.

Инсоляциялық беткей — күнгей беткей.
Интрузия (лат. intrudo — итермелеп
енгізу) –
1) жер қыртысының жоғарғы
зоналарында, тереңдікте пайда
болған кеңістіктерге, жер бетіне
шығып үлгірмеген магманың енуі;
2) осы магманың қатаюынан пайда
болған магмалық дене.
Интрузивтік тау жыныстары — жердің
терең кыртысында баяу суыну дай
пайда болған силикат құрамды
магмалық жыныстар.
Карбонатты шөгінді — құрамында
көмір қышқылының қоспалары

болатын жыныстар.
Каппилярлық су — топырақ пен
топырақ асты жыныстарының қыл
түтікшесінен жер қызған кезде
топырақ астынан жер бетіне қарай
көтерілетін су.
Киммериялық тектогенез — мезозой
арасындағы катпарлық. Маңғыстау
таулары түзілген.
Консервативті ландшафт — барлық
кешендері динамикалық тепе-теңдік
тапқан ландшафтылар.
Күн радиациясының интенсивтілігі күн сәулесіне перпендикуляр

қойылған, абсолют қара денеден
жасалған, 1 см2 бетке 1 минут ішінде
күннен келетін жылу мөлшері.
Күннің тік радиациясы — күннен жер
бетіне тік түсетін сәуле.
Кайназой арасы — жердің геологиялық
тарихындағы ең жас эра, бұдан 60-70
млн жыл бұрын басталған. Үш дәуірге
бөлінеді: палеоген, неоген, төрттік
немесе антропоген.
Қалқанды жазық — тасты қатты
жыныстан түзілген жазық. Ежелгі
таулы аймақтардың үгітіліп
тегістелген аймақтарында кеңінен
тараған.

Қатқыл — беткі қабаты
қабыршақтанып қатып жататын сор.
Моласса — тасты жынысты жердегі
тектоникалық жарықтардың ізіне
жиналған үгінділі үйінділер.
Мортмасса — өсімдіктер мен
жануарлардың құрап қалған
қалдықтары.
Морфомүсін — сыртқы кұштер (сұ, жел,
мұздық, т. б.) әрекеттен түзілетін жер
бедері пішінінің кешені (өзен аңғары,
құмды шағыл, т.б.)
Морфоқұрылым — ішкі және сыртқы,
әсіресе ішкі күштердің басым әрекет

етуінен түзілген жер бедері
пішіндерінің кешені. Мысалы, тау
жотасы, тау іші жазығы, т.б.
Неоген дәуірі — жердің геологиялық
тарихындағы кайнозой эрасының
жаңа дәуірі, қазіргі өтіп жатқан
антропоген дәуірінің алдында өткен.
Неотектоникалық қозғалыс — неоген,
антропоген дәуірлеріндегі жер
қыртысы қозғалысы.
Нивальды белдеу — таудағы мәңгі қар
басқан белдеу.
Оазис (жазира) — шөл мен шөлейттегі
тұщы суы бар көгектарлды алқап.

Оргектарногенді шөгінді оргектарникалық жолмен тараған тау
жынысы.
Орқаш тау — жер қыртысының
жарықтары арасынан көтеріл¬ген
бөлігі.
Палеоген дәуірі — жердің геологиялық
тарихындағы кайнозой эрасының ескі
дәуірі, неоген дәуірінің алдында өткен.
Палеозой эрасы — жердің геологиялық
тарихындағы ескі өмір кезеңі. Қазіргі
кезеңнен 570 млн жыл бұрын
басталып, 340-350 млн жылға
созылған. Өсімдіктер дүниесі
балдырлардан ірі-ірі орман

ағаштарына дейін дамыған.
Жануарлар дүниесі
омыртқасыздардан ірі бауырымен
жорғалаушыларға дейін дамыған.
Перьм дәуірі — палеозой эрасының ең
соңғы дөуірі, 55 млн жылға созылған.
Орал — Тянь-Шань геосинклиналында
герцин қатпарлануы аяқталған.
Платформа жазығы — іргетасы
қатпарланған қатты жыныстардан
түзіліп, жер бедері жазық болып
келген тектоникалық тұрақты аймақ.
Плиталы жазық — шөгінді
жамылғысы қалың жазық.

Радиациялық жылу — күн сәулесінің
жылуы.
Регрессия — теңіз, көл деңгейінің
қайтуы, ландшафтының құнарсыздану бағытындағы өзгерісі.
Рекреациялық жүйе — көрікті, саялы
жерлер.
Реликтілі ұсақ шоқы — қатты жынысты
жерде сақталған ұсақ шоқылы ежелгі
таулы аймақтық үгіліп тегістелуінен
кейін түзілген жазық (мысалы,
Сарыарқа).
Сапрофаг — шіріп ыдыраған
оргектарникалық заттармен

қоректенетін тірі ағзалар.
Синеклиза — жыныс қабаттары
ойысты болып келетін аймақ
(мысалы, Каспий маңы ойпаты).
Су буынып сублимациялануы ауадағы су буынып төмен
температуралық ортала мұз
кристалдарына айналуы.
Тақыр — шөл, шөлейт жердегі топырақ,
өсімдік жамылғысы нашар дамыған,
жер беті жарылып кеткен алаң.
Тартпа сор — шөл, шөлейт жөне дала
зоналарының ащы (тұзды — лығы 1%дан жоғары) жынысты алаң. Көбіне

тартылып қалған көл табанында
тараған, топырақ жамылғысы нашар
дамыған. Өсімдік жамылғысы сораң
шөптерден тұрады.
Тау беткейінің инсоляциялық әрекеті тау беткейінің күн сөулесін тосыл қалу
әрекеті.
Тау беткейінің айналымдық әрекеті тау беткейінің ауа ағысын тосыл қалу
әрекеті.
Тектоника (грек. іекіопікоз — құрылыс)
— геотектоника жердің қыртысы мен
жоғарғы мантиясының
(тектоносфера) құрылымдарын
ғаламшардың (Жердің) уақыт пен

кеңістікке жартылай бағыттала
дамуымен байланыстыра зерттейтін
ғылым.
Тектоникалық жарық — жердің ішкі
күшіне байланысты жер кыртысының
жарылуынан пайда болған жарық.
Тектоникалық қозғалыс — жердің ішкі
күшіне байланысты болатын жер
қыртысының қозғалысы.
Теңіз трансгрессиясы — теңіз суы
деңгейінің көтеріліп, құрлықты басуы.
Триас дәуірі — мезозой эрасының
юрадан кейінгі бордай бұрын¬ғы
өткен дәуір. 35 млн жылға созылған.

Табиғат жағдайы континентті болып
келеді.
Циркті ойыс — аса биік тау беткейіндегі
мұздықтар жатқан жердегі ойыс.
Олар беткейдегі мүздықтардың біресе
еріп, біресе қатуының нәтижесінде
шұңқырланып түзіледі.
Шашыранды радиация — күн
сәулесінің ауа қабатынан өткен- де
ауаны құрайтын зат түйіршіктеріне
шағылысып шашырауынан түзілген
радиация жиынтығы.
Шық нүктесі — ауадағы су буының су
тамшысына айналатын температура
шегі.

Ылғалдану коэффициенті — нақтылы
жердің жылдық жауын-шашын
мөлшерінің буланғыштық мөлшеріне
қатынасы.
Хемосинтез — кейбір ұсақ ағзалардың
қоректену тәсілі (олар
бейоргектарникалық заттардан
оргектарникалық зат түзе алады).
Экзогендік геоморфологиялық
процесс — сыртқы күштер (жер, су,
мұздақ, т.б.) әрекетіне байланысты
болатын геоморфологиялық процесс.
Экология — тірі ағзалардың
айналадағы ортамен қарым-қатынасы туралы ілім. Экология ортаның

өсімдіктер мен жануарлар
ағзаларына, сондай-ақ олардың
ортаға тигізетін әсерін зерттейді.
Экологиялық жағдай — айналадағы
ландшафт ортасының жаратылыс
жағдайына ықпал ететін фактор
(ландшафт ортасының жаратылыс
жағдайы).
Экологиялық фактор — айналадағы
ортаның тірі ағзалардың тіршілік ету
жағдайын анықтайтын сыртқы күш
(күн қызуы мен жел, су, өсімдіктер,
жануарлар, адам әрекеті).
Эол (грек. аіolos — жер әміршісі),
Аккумуляция (лат. accumulatio —

жиналу). Жел ұзақ уақыт айдал
көшірген құмның минералдық
құрамы тұрақты (Каспий теңізінен
Қызылқұмға дейінгі аймақтағы
эолдық құмдар) болады.
Эффузия (лат. effusio — төгілу) — жер
бетіне шыққан сұйық лаваның
жайыла суынып, тасқын жамылғы
түрінде қатаюы (маг¬ма, вулкандық
тау жыныстары).
Эффузиялық тау жыныстары лаваның жер бетінде немесе жер
қыртысының жоғарғы қат-қабаттары
арасында суынуынан түзілген атпа
магмалық тау жыныстары.[1]

Дереккөздер
1. Қазақстанньң физикалық
географиясы, Алматы: Атамұра, 2008.
ISBN 9965-34-809-Х

Бұл — география бойынша мақаланың баст

Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқыл
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?
title=География_ғылымының_терминдері&oldi
d=2132920» бетінен алынған

ArystanbekBot бұрын /wiki/%D0%…

Мәлімет CC BY-SA 3.0 лицензиясы аясында
жетімді басқа жағдайда белгіленеді.

Источник: freedocs.xyz

Product Description

Мазмұны
Inhaltsverzeichnis

Алғы сөз……………………&.
……………………..5
B……………………………………………………………………………………. 18
C……………………………………………………………………………………. 33
D……………………………………………………………………………………. 35
E……………………………………………………………………………………..44
F…………………………………………………………………………………….. 59
G…………………………………………………………………………………….71
H……………………………………………………………………………………. 81
I……………………………………………………………………………………… 93
J…………………………………………………………………………………….. 96
K……………………………………………………………………………………. 98
L……………………………………………………………………………………. 110
M………………………………………………………………………………….. 117
N…………………………………………………………………………………… 129
O…………………………………………………………………………………… 134
P……………………………………………………………………………………. 137
Q……………………………………………………………………………………144
R…………………………………………………………………………………… 146
S……………………………………………………………………………………. 158
T……………………………………………………………………………………. 185
U…………………………………………………………………………………… 194
V…………………………………………………………………………………… 199
W…………………………………………………………………………………..205
X…………………………………………………………………………………… 226
Y…………………………………………………………………………………… 226
Z……………………………………………………………………………………. 226
Abkürzungen……………………………………………………………………233
Literaturverzeichnis…………………………………………………………..234

Источник: magkaznu.com

АЛҒЫ СӨЗ

Географиялық атаулар мен терминдерді қамтитын қысқаша глоссарий жекелеген ұғымдар мен түсініктердің мағынасын айқындау мақсатында құрастырылған. Глоссарий алфавиттік тәртіп бойынша орналастырылған, кейбір географиялық атаулар мен терминдерді түсіндіруде сілтемелер беріледі.

ГЛОССАРИЙ

Географиялық атаулар мен терминдер

Ø Абсолюттік биіктік
Ø Азимут
Ø Аласа таулар
Ø Альпілік қатпарлану
Ø Аотезиан сулары
Ø Атмосфералық жауын-шашын
Ø Аккумулятивті жазықтар
Ø Белдеулік уақыт
Ø Биік таулар
Ø Географиялық бойлық
Ø Географиялық ендік
Ø Географиялық координаталар
Ø Геохронологиялық карта
Ø Гумус
Ø Декреттік уақыт
Ø Денудация
Ø Денудациялық жазықтар
Ø Диорит
Ø Жазықтар
Ø Жер бедері
Ø Жер сілкінулер
Ø Жер қыртысы
Ø Изосызықтар
Ø Климат
Ø Каньон
Ø Ландшаф
Ø Магма
Ø Магмалық тау жыныстары
Ø Метаморфтық тау жыныстары
Ø Минерал
Ø Сейсмикалық белдеулер
Ø Тақырлар
Ø Тау жотасы
Ø Тау жыныстары
Ø Сортаңданған топырақтар
Ø Үгілу
Ø Циклон
Ø Шөгінді тау жыныстары
Ø Эндемик

Абсолюттік биіктік —  жер бетінің алыс нүктесінің теңіз деңгейіне қатысты алғандағы биіктігі. Абсолюттік биіктік картада горизонтальдармен және жеке нүктелер түрінде көрсетіледі.

Азимут — бақылау нүктесінен өтетін меридиан жазықтығы мен сол нүктені қиятын бағыттың вертикаль жазықтығы арасындағы қос қырлы бұрыш. Азимут меридианның солтүстік ұшынан сағат тілі бағытымен 0⁰-тан 360⁰-қа дейін өлшенеді.

Аласа таулар   —    онша тілімделмеген, биіктік зоналарына жіктелмеген, биіктігі 1000-1500 м-ге дейінгі таулар.

Альпілік қатпарлану  —    атмосфералық қысым жоғары аймақ. Оның орталық бөлігінде қысым жоғары, шеттеріне қарай төмендейді. Антициклондық аймақта желдер солтүстік жарты шарда сағат тілі бағытымен, ал оңтүстік жарты шарда сағат тіліне қарсы бағытта соғады. Карталарда антициклон орталығында қысым жоғары болатын тұйық изобаралар жүйесі түрінде бейнеленеді. Антициклонның көлемі – 2000-3000 км, олар көбінесе жоғары ендіктерде, ал қыс кезінде қоңыржай ендіктерде де қалыптасады. Антициклонға ашық ауа райы тән, ауа ағындары отасынан шетіне қарай төменге бағытталған.

Аотезиан сулары — жердің су өткізбейтін қабаттары аралығында қысыммен жатқан сулар. Ұңғымаларды бұрғылағанда аотезиан сулары жер бетіне ағып шығады немесе фонтан күйінде атқылайды.

 

Атмосфералық жауын-шашын — жер бетіне атмосферадан сұйық немесе қатты күйде (жаңбыр, қар, шық, бұршақ, қырау) келіп түсетін ылғал.

 

Аккумулятивті жазықтар —  шығу тегі әртүрлі (теңіздік, көлдік, аллювиалды, мұздық) шөгінділермен жабылған жазықтар. Аллювиалды жазықтарға Тұран ойпаты, ал теңіздік жазықтарға Каспий маңы ойпатын жатқызуға болады.

Белдеулік уақыт — әрбір сағаттық белдеудің орта меридианындағы жергілікті уақыт. Жер шарында әрқайсысы 15 градустан болатын 24 сағаттық белдеу бар, әр белдеуге өзіндік уақыт тән.

Биік таулар  —  биіктігі 3000 м-ден асатын, жер бедері күрделі, биіктік белдеулері айқын ажыратылатын таулар. Биік таулардың қар сызығынан жоғары жатқан бөліктеріне мұздық жер бедері тән.

Географиялық бойлық —  нүкте мен бастапқы меридиан арасындағы бұрыштық қашықтық. Бастапқы меридианнан шығысқа қарай шығыс бойлық, батысқа қарай – батыс бойлық жатыр. Бойлық 0 градустан 180 градусқа дейінгі аралықта өлшенеді. Бір меридиан бойынша орналасқан нүктелердің барлығының бойлығы бірдей.

Географиялық ендік —  нүктеден экватор кеңістігіне дейінгі бұрыштық қашықтық. Солтүстік және оңтүстік ендіктерді ажыратады, 0 градустан 90 градусқа дейін өзгереді.

Географиялық координаталар —  жер бетіндегі нүктенің экватор мен бастапқы меридианға қатысты орнын анықтайтын шамалар.

Геохронологиялық карта  —  жердің геологиялық тарихында болған оқиғалардың ретін бейнелейтін кесте. Геохронологиялық шкалалар эраларға, олар өз кезегінде дәуірлерге жіктелген. Геохронологиялық карта тау жүйелерінің пайда болған уақыты мен пайдалы қазбалардың қалыптасу кезеңін, тіршіліктің даму тарихын да көрсетеді.

Гумус — пырақтың органикалық бөлігі, топырақ құнарлылығын анықтайтын басты көрсеткіш. Гумус тірі организмдердің қалдықтарынан түзіледі, топырақтың беткі қабатын қара, қоңыр түстерге бояйды.

Декреттік уақыт  — тәуліктің жарық мерзімін неғұрлым тиімді пайдалану мақсатында бір сағатқа ілгері жылжытылған белдеулік уақыт. 1930 жылы енгізілген.

Денудация — тау жыныстарының үгілу өнімдерінің жайлылығы, жер бетінің неғұрлым ойпаң бөліктеріне тасымалдануы (сумен, желмен, ауырлық күші әсерінен). Ойпаттарда жыныстар жиналады, мұны аккумуляция дейді.

Денудациялық жазықтар  —    қатты кристалды жыныстардан түзілген және төбелі жазықтар (Сарыарқа). Денудациялық жазықтар қатарына шөгінді жыныстардан тұратын Үстіртті де жатқызады.

Диорит  —  күңгірт түсті интрузивтік тау жынысы.

Жазықтар  —  біркелкі тегіс немесе аздап көтеріңкі жер бедері тән кеңістіктер (құрлықтың 60 %-ын құрайды). Жазықтар көбінесе платформаларға сәйкес келеді. Ойпатты жазықтардың биіктігі 200 м-ден аспайды, төбелі жазықтардың биіктігі 200-500 м шамасында болады. Шығу тегіне қарай аккумулятивтік және денудациялық жазықтар жіктеледі.

Жер бедері —  жер бетінің кедір-бұдырлығы. Жер бедері көлеміне, жасына және шығу тегіне, сыртқы түріне байланысты жіктеледі. Жер бедерін зерттейтін ғылым саласын геоморфология деп атайды.

Жер сілкінулер   —  жер асты дүмпулері мен жер бетіндегі тербелістер. Жер сілкінулер 5-700 км тереңдегі ошағынан (гипоцентр) басталып, жан-жаққа таралады. Жер сілкіну күші мен қарқындылығын баллмен есептейді.

Жер қыртысы   —   литосфераның сыртқы қабығы, шөгінді, гранит және базальт қабаттарынан тұрады.

Изосызықтар   —   картада бейнеленетін құбылыстардың бірдей шамаларын қосатын сызықтар. Тереңдігі бірдей нүктелерді қосатын сызықтар изобаталар, температурасы бірдей нүктелерді қосатын сызықтарды изотермалар, биіктігі бірдей нүктелерді қосатын сызықтарды горизонтальдар, ал қысымы бірдей нүктелерді қосатын сызықтарды изобаралар дейді.

Климат  —  белгілі бір аумақта жылма-жыл қайталанып отыратын ауа райының көп жылдық орташа жиынтығы.

Каньон  —    беткейлері тік болатын, өте терең және тар аңғар. Қазақстанда ірі Шарын каньоны орналасқан.

Ландшаф — құрамындағы табиғат компоненттері мен морфологиялық бөліктері өзара үйлескен, өзіндік құрылымы бар аймақтық табиғат кешені.

Магма —  жердің терең қойнауында жоғары температура мен үлкен қысым жағдайында түзілетін, балқыған, құрамында газ болатын масса. Суынғаннан кейін магмалық (жанартаулық) жыныстар түзеді.

Магмалық тау жыныстары  — суынған лавадан түзіледі. Жер қыртысында қатып қалған магмалық тау жыныстары интрузивтік, ал жер бетіне ағып шыққандары эффузивтік деп аталады. Құрамындағы кремнезем мөлшеріне байланысты магмалық тау жыныстары қышқыл (алтын, хром, платина кендері), негізгі (темір мен титан кендері) және ультранегізді (никель, хром, платина кендері) болып бөлінеді.

Метаморфтық тау жыныстары —  агмалық немесе шөгінді тау жыныстарына жоғары қысым немесе температура әсер еткенде қалыптасады. Магмалық жыныс гранит гнейске, ал шөгінді жыныстар мәрмәр, кварцит, тақтасқа айналуы мүмкін.

Минерал —   минерал тау жыныстары құрамына енеді, олардың тұрақты құрамдас бөлігі болып табылады. Мысалы, кварц, слюда магмалық тау жыныстарға, ал доломит шөгінді жыныстарға тән.

Сейсмикалық белдеулер — литосфералық плиталардың шекараларындағы қозғалмалы аймақтар, мұнда тау жасалулар жүреді, жер сілкінулер жиі қайталанады.

Тақырлар —   шөлдердің өсімдіксіз бөліктері, негізінен сазды шөлдерге тән. Суды нашар өткізетіндіктен бетіндегі ылғал тез буланып кетеді. Біртіндеп жер беті жарылып, тақырлар қалыптасады. Тақырлар көбінесе Батыс Қазақстанда таралған.

Тау жотасы —   созыла орналасқан көтеріңкі жер бедері. Тау жотасының ең биік бөлігін қырқа деп атайды, мұнда шыңдар мен олардың арасындағы төмендеу бөліктер орналасады. Бірнеше тау жоталары түйісетін ауданды тау түйіндері деп атайды. Тау жоталары аралығында тауаралық аңғарлар орналасады.

Тау жыныстары —   жер қыртысын құрайтын табиғи күйдегі минералдар. Шығу тегіне қарай магмалық, шөгінді және метаморфтық деп бөлінеді.

Сортаңданған топырақтар  —   құрамында едәуір тереңдікке дейін еріген күйдегі тұздар болатын топырақтар. Мұндай топырақтардың беткі бөлігі құрылымсыз, тығыз келеді. Сортаңданған топырақтар дала зонасының оңтүстігінде, шөлейт пен шөлде кездеседі.

Үгілу —  тау жыныстарының сыртқы күштер әсерінен бұзылу процесі. Физикалық үгілу тау жыныстарының температураның күрт өзгерістері нәтижесінде бұзылуы болса, аяздық үгілу кезінде жыныстар саңылаулар мен капиллярларда судың қатып қалуы әсерінен бұзылады. Химиялық үгілу — әртүрлі қосылыстар әсерінен жыныстардың тотығып, үгілуі, ал органикалық немесе биологиялық үгілу тірі организмдердің тіршілік әрекеті нәтижесінде жүреді.

Циклон —  ауа массаларының құйын тәрізді қозғалатын аймағы, орталығында төмен қысым байқалады. Қысымның таралуына байланысты желдер шеттерінен орталыққа қарай соғады. Жер шарының өз осінен айналуына байланысты желдер солтүстік шарты шарда сағат тіліне қарсы бағытта, оңтүстік шарты шарда сағат тілі бағытына сәйкес соғады.

Шөгінді тау жыныстары —  минералды бөлшектердің, тірі организмдердің қалдықтарының жиналуынан  түзілетін жыныстар. Құрамындағы бөлшектерінің мөлшеріне қарай саз (0,001 мм-ден аз), лесс (0,1 мм-ге дейін), қиыршық тастар (1-10 мм) және т.б. деп бөлінеді. Тіршілігін тоқтатқан организмдердің қалдықтарынан әктас, мұнай сияқты шөгінді тау жыныстары түзіледі.

Эндемик   —    таралу ауданы өте шектеулі өсімдіктер мен жануарлардың түрі, туысы, тұқымдасы.
Тағы рефераттар

• Цифрлық картографиялық ақпараттарды өңдеу
• Қазақстанда дұрыс өмір сүру қалпын қалыптастыру шаралары
• Еңбекақы түріндегі табысы, түйіні, декларациясы
• Қазақстанның орта ғасырдағы қалалары
• «Marco Polo» қонақ үй қызметінің ерекшеліктері

Источник: bigox.kz

География ғылымы     

География ғылымының даму тарихы[өңдеу | өңдеу коды]
Толық мақаласы: қазақстан Тарихы, география
География Ежелгі Шығыс[өңдеу | өңдеу коды]
Қазірдің өзінде ІІ-мың. б. э. дейінгі Ежелгі Мысырда снаряжались экспедиция орталық Африка бойынша Средиземному және Қызыл теңіздері. Қоныстандыру халықтардың соғыс және сауда расширяли білімді адамдар туралы, айналадағылар кеңістіктерде вырабатывали дағдыларын бағдарлау бойынша Күнге, Ай мен жұлдыздар. Тәуелділік егіншілік және мал жылғы төгілуін өзендердің және басқа да мерзімді табиғат құбылыстарын анықтады пайда болуы күнтізбе.

III—II мыңжылдықта б. э. дейінгі өкілдері Хараппской өркениет (қазіргі Пәкістан) ашылды муссоны. Элементтері география қамтиды киелі древнеиндийские кітаптар. «Ведах» тұтас бір тарау арналады космология. «Махабхарате» табуға болады тізбесі, мұхиттар, тау, өзен. Қазірдің өзінде IX—VIII ғасырларда б. э. дейінгі Ежелгі Қытайда орын таңдау кезінде салынған бекініс құрады картасы лайықты. III ғасырда б. э. дейінгі пайда болады сочинения, толығымен арналған география, компас және өлшеуге арналған аспап қашықтық, Аймақтық атлас» Қытай.

Антикалық жерорта теңізінің географиясы[өңдеу | өңдеу коды]

Толық мақаласы: физикалық география
Досократическая философиялық дәстүр тудырып отыр көптеген алғышарттардың пайда болуына география. Көне сипаттау Жер таққан у гректер атауы «кезеңдер» (περίοδοι), яғни «айналмалы»; атауы бұл қолданылған бірдей карталар және сипаттамаларға; оларға пайдаланды, жиі және кейіннен орнына атауын «география»; сонымен қатар, Арриан атайды дәл осы есіммен жалпы географиясын Эратосфена. Бір мезгілде употреблялись сондай-ақ атауы «перипл» (περίπλος) мағынасында теңіз айналып өту, сипаттау жағалауы «периегез» (περιήγησις) — мағынасында құрлықтағы айналып өту «немесе» өзін-өзі тану.

Страбон противопоставляет «периплы» (біржақты сипаттау с перечислениями көліктерімен, айлақтардың құраған мореходы, собирающие туралы мәліметтерді елдерде, алыс жағалауынан) «периегезам», бар өзіне толық сипаттамасы елдердің және осындай географиялық әдебиетінде, Эратосфенов тағайындаған міндеті астрономическо-математикалық шамасын анықтау, жер шарының түрін және бөлу «обитаемой жер» (ήοίκουμένη), оның бетінде.

Атауы «периегезы» Страбон береді және бөліп-бөліп өз сочинения, егжей-тегжейлі сипаттайтын белгілі, сонда елдің, кейде, дегенмен, араластыру арқылы терминдер «периегез» және «перипл», ал басқа авторлар явственно өзгешелік периплы жылғы периегезов, әрі кейбір позднейших авторлардың атауы «периегез» қолданылады, тіпті мағынада көрнекі ұсынудың барлық обитаемой жер.

Нұсқау бар кезеңдерде немесе периплы (жанында құжаттармен немесе грамоталарымен туралы негізінде қалалар, ктизисами) бірінші болып грек манускриптами, бірінші болып іс-тәжірибемен қолдану заимствованного у финикийцев өнер хат.

Құрастырушылар географиялық «айналмалы» атауларымен «логографами»; олар бірінші грек жазушылар-прозаиками және ізашарлары грек тарихшылары. Геродот пайдаланды, олар аз емес кезде. Аз, бұл «айналма жолдар» жеттік біз, және сол позднейшего уақыты: олардың кейбіреулері, «Перипл Қызыл теңіз» (I ғасыр б. э.) немесе «Перипл Понта Эвксинского» — Арриана (II в. кейін Х. т.) құрайды маңызды көздері бойынша ежелгі география. Нысаны перипла пайдаланды » позднейшее уақытын сипаттау үшін «обитаемой» жер, сондайақ оның айналасында еді ойдағы, воображаемый айналып. Осындай сипаты бар, мысалы, география Помпония Мелы (I ғасыр б. э.) және басқалар.

Атауы «айналып» бұл жағдайда, неғұрлым қолайлы, бұл көне түсінік гректер Жер туралы соединялось туралы ұсыныспен айналымда. Бұл ұсыныс, әрине шақырылатын дөңгелек сызықпен көрінетін көкжиектің кездеседі, енді Гомера, ол тек ту ерекшелігі жер диск әкімдіктен омываемым өзені мен «Мұхит», тыс, ол қыз балаларға арналған құпиялы патшалығы қабақ.

Океан-өзен командасына жақында орын мұхитқа шығатын жолдар-теңіз мағынасында сыртқы теңізінің омывающего шеңберімен обитаемую жерге, бірақ ұғымы туралы, Жер туралы, плоском айналымда жалғастырды ұзақ өмір сүру, кем дегенде, халық ұсыну, және возродилось жаңа күшпен орта ғасыр. Дегенмен қазірдің өзінде Геродот насмехался үстінен сол, олар воображали өзі Жерге дұрыс диск қалай выточенным искусным столяр қызметін атқарған, санаған жоқ, дәлелденген, обитаемая жер айналасында барлық жағынан мұхит, алайда ұсыну, бұл Жер бар дөңгелек жазықтық, тірек өзіне түріндегі аралдар дөңгелек «обитаемую жер», господствовало кезеңінде ежелгі ионической. Ол таппады өзі білдіру және карталарда Жер, сондай-ақ ынталандыратын дөңгелек және бірінші оның приписывается әдетте Анаксимандру.

Дейін, сондай-ақ бізге бұрынғысынан туралы хабарды дөңгелек картасында Аристагора Милетского, замандас Гекатея, орындалған меди және изображавшей теңіз, жер және өзен. Бірі куәліктер Геродота және Аристотельдің жасасуға болады, бұл ежелгі карталарда обитаемая жер изображалась сондай-ақ, дөңгелек және омываемой шеңберімен мұхит; батыстан, Геркулесовых бағана, ортасы ойкумены болды прорезана ішкі (Жерорта) теңіз, оған шығыс шетінде подходило восточное ішкі теңіз, және екі теңіздің билеушілер бөлімшесіне оңтүстік полукруга Жердің солтүстік. Гидрологиялық карталар (барысы Грекияда тағы заманында Аристотельдің және кейінірек, шаровидность Жерлерді аудандастыру.

Анаксимандр ұсынған деген болжам Жер пішіні цилиндр жасады революциялық болжам, бұл басқа тарапқа «цилиндр», сондай-ақ өмір сүру керек жандар. Ол шығарды және жекелеген географиялық шығарма.

IV в. до н. э. — V ғ. антикалық ғалымдар энциклопедисты тырысты құру теориясы шығу тегі мен құрылымы қоршаған әлемді бейнелейді, өздеріне белгілі елдер түріндегі сызбалар. Осы зерттеулердің нәтижелерімен болды умозрительное туралы түсінік ретіндегі Жер туралы шарында (Аристотель), карталар мен жоспарлар жасауға, географиялық координаттарын анықтау, кіріспе дағдыға айналған параллель және бейнесіне, картографиялық проекциялар. Кратет Малльский, философ-стоик, зерттеді құрылымы жер шарының құрды моделі — глобус, сондай-ақ, ол ұйғарған, соотноситься ауа-райы-солтүстік және оңтүстік полушарий.

«География» 8-ми томах Клавдия Птолемея тармақшасында, сатып алынатын тауарларға туралы мәліметтер астам 8000 географиялық атауларында және координаттары шамамен 400 нүкте. Эратосфен Киренский алғаш рет өлшеген дугу меридиана және бағалады Жердің өлшемі, өзіне тиесілі және өзі термин «география» (карталары). Страбон болды негізін салушы елтану, геоморфология және палеогеографии. Еңбектерінде Аристотель баяндалған негіздері, гидрология, метеорология, океанологии және бөлу көзделуде географиялық ғылымдар.

География орта Ғасыр[өңдеу | өңдеу коды]
Ортасына дейін XV ашу гректер болды ұмыт, және «географиялық ғылым» ауысқанын Шығысқа. Жетекші рөлі географиялық ашулар көшті ғалымдар Шығыс және Орта Азия. Бұл ғалымдар мен саяхатшылар — Ибн Сина, Бируни, Идриси, Ибн Баттута. Маңызды географиялық ашу Исландия, Гренландии және Солтүстік Америкада жасалды норманнами, сондай-ақ новгородцами жетіп Шпицбергена және обь өзенінің сағасын.

Марко Поло
Венециялық көпес Марко Поло ашты еуропалықтар үшін Шығыс Азияға. Ал Афанасий Никитин, ходивший бойынша Каспий, Қара және Аравийскому теңіздері мен жетіп Үндістан, бейнелеп табиғаты, өмір.

Ұлы географиялық ашылулар[өңдеу | өңдеу коды]
XV—XVII ғасыр — ауылдың гүлденуі география фонда всеобщего көтеру мәдениет және ғылым. География болды маңызды ғылыммен обогатилась туралы мәліметтермен табиғаттағы және халық дерлік барлық суши, бөлінуі, жалпы және жеке. Картада Меркатора көрсетілді нақты кескінін материктердің, ал картада Леонардо да Винчи — айтқан Оңтүстік материк. Ресей сияқты елдер: Ресей мемлекетінің 1627 жылы.

Карта Еуропа Меркатора, 1554
Экспедициялар кезеңі[өңдеу | өңдеу коды]
XVII—XVIII ғасырларда ізденіс, жаңа жерлер мен жолдарын жүргізілді мемлекеттік тойланды. Маңызы зор сатып ұстам, картографиялау және қорыту, алынған білімді. Іздеу Оңтүстік материктің аяқталды ашылуына Австралия (Янсзон) және Океания. Үш кругосветных экспедиция жасаған Джеймс Кук ашып, Гавайи және Үлкен Барьерлік риф. Орыстар алғашқы қарлығаштары продвигались Сібір Қиыр Шығыс.

М. В. Ломоносов 1739 жылы құрды Географиялық департаменті, ал Екатерина II құрады бірінші кадастры жер пайдалану. Сонымен қатар, ол ұсынды идеялар үздіксіз өзгеруі лика Жердің әсерінен ішкі және сыртқы күштердің, ауа массаларының қозғалысы, жер қабаттарындағы және т. б.

Александр фон Гумбольдт, 1806
Ғылыми экспедициялар мен теориялық ашылулар XIX — XX ғасырлар[өңдеу | өңдеу коды]
Елеулі аумақтық ашу сочетались терең теориялық обобщениями, ашумен географиялық заңдар (Гумбольдт, Риттер, Реклю, Тюнен). География емес ограничивалась сипатталған фактілер, бірақ мен тырысып, оларға түсініктемелер. Жүргізіледі қолданбалы географиялық зерттеулер жасалып, ғылыми-зерттеу географиялық қоғам.

Ресей қалыптасты: Орыс географиялық қоғамы, қуатты географиялық мектеп өкілдері (Ф. П. Литке, п. П. Семенов-Тян-Шанский, Н. М. Пржевальский, П. А. Кропоткин, Н. Н. Миклухо-Маклай, А. И. Воейков, в. В. Докучаев, К. И. Арсеньев) үлкен үлес қосты зерттеу Еуразияның және әлемнің басқа аймақтары.

1884 жылы Мәскеу университетінде Д. Н. Анучиным құрылды бірінші кафедра география.

Географиялық ашылулар[өңдеу | өңдеу коды]
Толық мақаласы: Географиялық ашу
Бірі көрнекті саяхатшылар болды тарихшы Геродот — саяхат жасадым бойынша Египетке, Кіші Азия, Балканскому полуострову, сондай-ақ оңтүстік облыстар Шығыс-Еуропалық жазықтық.

Географияның зерттеу әдістері[өңдеу | өңдеу коды]

Спутниктік сурет Жер

География — бұл бірі болып табылады көне ғылымдар. Тағы алғашқы адамдар үйренді өз жерге чертили қабырғаларында өз пещер алғашқы қарапайым карталар. Әрине, қазіргі заманғы ғылым география алдына мүлдем өзге де міндеттер. Қандай? Ол зерттейді? Және қандай анықтама беруге болады осы ғылым? Анықтау география: негізгі проблемалар мен қиындықтар Егер физика үйретеді «, қазақстан тарихы түсіндіреді «қашан» және «неге», онда география дейді «». Әрине, бұл өте жеңілдетілген ұсыну туралы осы мәні. География — ғылым өте ескі. Өзі термин бар древнегреческие тамыры және сөзбе-сөз аударғанда «карталары». Иә, оның іргетасы қаланды дәл антикалық. Бірінші ғылыми-географом деп атайды Клавдия Птолемея, ол тағы да екінші ғасырда шығарды кітабын недвузначным тақырыбында: «География». Еңбегі тұрды сегіз томдық. Арасында басқа да ғалымдардың жасаған қомақты үлес география ғылым ретінде атап өтуге болады Герхарда Меркатора, Александр Гумбольдт атындағы, Карл Риттера, Вальтер Кристаллера, Владимир Вернадский, Докучаев Василий. Дәл және бірыңғай анықтау география әлі күнге дейін күрделі болып қалуда міндет. Біріне сәйкес бірнеше түсіндіру, бұл жүйе ғылымдар зерттейтін қызметінің әр түрлі аспектілері және құрылыстың географиялық қабықтың Жер. Тағы бір анықтамасы география, ол бойынша бұл ғылым зерттейді таралу заңдылықтары кез келген құбылыстар бойынша жер бетінің. Ал профессор В. П. Буданов деп жазған болса да мазмұны география анықтау өте қиын, бірақ оның объектісі екені күмәнсіз қолдайды беті жер шарының. География ғылымы географиялық қабықтағы Жердің Барлық басты зерттеу нысаны ретінде географиялық қабық Жер. Отандық ғылым береді келесі анықтама осы терминнің. Географиялық қабық — бұл тұтас және үздіксіз қабық Жер ғаламшарының, ол тұрады бес құрылымдық бөліктері: литосфера; гидросфера; атмосфера; биосфераның; антропосферы. Оның үстіне, барлық олар тығыз және тұрақты өзара іс-қимыл, обмениваясь затпен, энергиямен және ақпаратпен. Географиялық қабық өзінің параметрлерін (қуаттылығы — шамамен 25-27 шақырым), сондай-ақ бар белгілі бір заңдылығымен. Арасында мұндай тұтастығы (бірлігі компоненттері мен құрылымдар), ырғақтық (мерзімдік қайталануы табиғи құбылыстар), ендік аймақтары, биіктік поясность. Құрылымы географиялық ғылым Ажырату арасындағы табиғи және гуманитарлық ғылымдармен майлы сызық бойынша өтті «телу» бір кездері біртұтас географиялық ғылым, разбросав оның жекелеген пәндер мүлдем әр түрлі жазықтықта ғылыми зерттеулер. Осылайша, кейбір физ-географиялық саласының тығыз байланысты физикамен немесе химиямен қарағанда, тұрғындармен, не экономикалы. География Жер бөлінеді екі үлкен пәндер. Дене. Әлеуметтік және экономикалық. Құрамына бірінші топ кіреді гидрография, климатология, геоморфология, гляциология, топырақ географиясы және басқалар. Қиын емес догадаться, олар зерттеумен табиғи объектілер. Екінші топқа жатады экономикалық, тұрғындар географиясы, урбанистика (ғылым қалалары), елтану және басқалар. Байланыс басқа ғылымдармен Қаншалықты тығыз байланысты география басқа ғылымдармен? Қандай орын алады жүйесіндегі ғылыми пән? География бар ең тығыз байланысты осындай ғылымдармен, математика, қазақстан тарихы, физика, химия, экономика, биология және психология. Ретінде және кез келген басқа да пән, ол сондай-ақ генетикалық байланысты философиямен және логикасы. Айта кету керек, бұл кейбір межнаучных байланыстардың соншалықты күшті, бұл атаумен мүлдем жаңа деп аталатын аралық пәндер. Оларға мыналарды жатқызуға болады мынадай: картография (география + геометрия); топонимика (география + лингвистика); тарихи география (география + тарих); топырақтану (география + химия). Негізгі географиялық мәселелері қазіргі заманғы даму кезеңінде ғылымның Да біртүрлі естіледі, бірақ бір маңызды географиялық проблемаларды анықтау болып табылады география ғылым ретінде. Одан басқа, әдіснама мен теоретиктер өте увлеклись шешімімен осы міндеттері, сұрақ бар ма мұндай ғылым вообще? ХХІ ғасырдағы рөлі артты болжамдық функциялары географиялық ғылым. Көмегімен үлкен санының талдау және нақты деректер салынуда түрлі геомодели (климаттық, геосаяси, экологиялық және т. б.). Басты міндет-география қазіргі кезеңде ғана емес, сезініп, терең арасындағы байланысты табиғи құбылыстар және қоғамдық процестерді, бірақ және үйрену олардың предугадывать. Маңызды бөлімдерін ғылым болып табылады және геоурбанистика. Жыл сайын өсіп келеді, қала халқының саны. Ірі қалалар планетамыздың кездесетін жаңа проблемалар мен сын-қатерлермен, талап дереу және сындарлы шешімдер.

Алғашқы беру туралы жер бетінің жүктіліктер у первобытных аңшылар мен жинағыштар. Бере отырып, болашақ ұрпаққа мәліметтер қоршаған әлем туралы ежелгі адамдар қалдырып тастағы суреттер және сүйек, коре ағаштар мен шкурах жануарлар. Осылайша қаланды бастапқы негіздері географиялық білімді. Рождение Жер туралы ғылым География — бір көне ғылымдар. Оның атауының екі грек сөздерінен: geo — Жер, grapho — жазамын (сипаттамасы). Возникнув көне заманда, география, алдымен, шын мәнінде болды сипаттама сипаты. Саяхатшылар мен мореплаватели, полководцы мен саудагерлер алдық өзімен ғалымдар ғана құраған сипаттаудың жаңа жерлер мен халықтар. Грек ғалымы Эратосфен 2200-ден астам жыл бұрын, алғаш рет жинады, бұл сипаттау ғылыми еңбегі табиғат туралы Жер және атады, оның «География». 500-ге жуық жыл бұрын — дәуіріндегі Ұлы географиялық ашулар — география ішінде екі ғасырлар аралығында ханшайымы ғылымдар. Монархтар мен бай көпестер жеке талқыладық географами жоспарлары болашақ экспедициялар мен бөліскен демалысын қаржыландырды олардың саяхат үмітпен аласыз несметные қазына. Қысқа тарихи кезеңде па әлем картасында пайда болған үлкен бөлігі мұхит кеңістіктерін және обитаемых жерді. Бұл уақытта география болмен жиынтығы әр түрлі мәліметтер. Ол берді жауаптар «бұл не?» және «қайда орналасқан?», көрсете орналасқан жері әр түрлі объектілерді Жер бетінде. Алайда, ақ өкшесімен сүйене отырып тұрады карталарда, тіпті, 18-ғасырда қалған Арктика, Антарктида, Австралия, көптеген ішкі аудандары материк. Бірақ қарай даму география оның басты міндеті болды заңдарын зерделеу, бірақ олар өмір сүреді және дамиды, біздің планета. География басталғанға айналмауы келген сипаттау пәннің ғылымға жауап беретін сұрақ «неге?». Ол үшін географтар қажеттілігі түсіну және түсіндіру себептері пайда болуы мен өзгерістер объектілер мен құбылыстар табиғат. Географиялық ғылым Қазіргі заманғы география — бұл күрделі тармақталған жүйесі, немесе ағашы «» ғылым. География — жалғыз ғылым бар, ол біріктіреді әр түрлі ( білім адамдары мен табиғаты туралы. Барлық географиялық объектілер мен құбылыстар құрылған, табиғат, зерттейді физикалық географиясы. Халық және құрылған қызметпен адамдардың объектілерді зерттейді қоғамдық география. Ең маңызды міндеттердің бірі қазіргі заманғы географиялық ғылым тұтастай алғанда, зерттеу көпсалалы өзара іс-қимыл табиғат және қоғам үшін адамзаттың алдында тұрған жаһандық (әлемдік) проблемалардың, мысалы, проблемалар азық-түлікпен қамтамасыз ету, табиғи байлықтары, соның ішінде отынмен және сумен. Өте маңызды зерттеу міндеттері Әлемдік мұхит және ғарыш. Арасында ерекше орын географиялық ғылымдар алады картография — ғылым туралы географиялық карталарда. Тығыз байланысты географиямен туыстық оған ғылым геология. Географтар бүгін — бұл көптеген кәсіптердің мамандары. Құрлық сулары зерттейді гидролог, мұздар — гляциолог, жасанды кедергілер, Жер бетінің — геоморфолог, жануарлар мен өсімдіктер әлемі, планета — биотеограф. Геоэкологи болжайды салдары әсер адам табиғаты. Жүйесіне географиялық ғылымдар кіреді пәннің практикалық сипаттағы, мысалы, медициналық және әскери география.

Салалық ғылым:

Биогеография.
Климатология.
Геоморфология.
Гидрология.
Океанология.
Гляциология.
Криолитология.
Топырақ географиясы.
Палеогеография.
Әлеуметтік-экономикалық география Өңдеу
Әлеуметтік-экономикалық география зерттейді қоғамның аумақтық ұйымдастыру, бөлінеді төрт салалық блок (өз бөлімдеріне):

Экономикалық география
Әлеуметтік география
Саяси география
Мәдени география
Тарихи география
Елтану және Геоурбанистика — пәннің арналған кешенді сипаты, атмосфералық құбылыстар, олардың даму.
Әскери география Өңдеу
Ерекше бөлім география — теориялық және қолданбалы пән, бағытталған қамтамасыз ету табысты стратегиялық және тактикалық жоспарлау мен жүргізу, әскери іс-қимылдар географиялық кеңістікте ескере отырып, оның барлық ерекшеліктерін, ықпал ететін, сондай-ақ жүзеге асыруға кедергі жасайтын қойылған әскери мақсаттары.

Бастапқыда «Әскери география» болды аналогы «Стратегиялық география», — деп атап көрсетеді басымдық әскери анықтауда стратегиялық қасиеттерін география.

Термин еңбекқор ресейлік ғылыми айналымда жарияланғаннан кейін 1846 жылы еңбек көрнекті ресейлік әскери қайраткері, географ және ғалым-теоретигі Дмитрий Милютин «Сыни зерттеу маңызы бар қаланың әскери география және әскери статистика»[1]

Стратегиялық география Өңдеу
Ерекше бөлім география береді жоғары саяси және әскери басшылығының мемлекеттің географиялық мәліметтер және стратегиялық маңыздылығы, жүзеге асыру үшін қажетті ұлттық геосаясат, сондай-ақ теориялық дисциплина әсері географиялық қоршаған орта факторларының өндіруге геостратегии.

Шамасы, алғаш рет «термині стратегиялық география» енгізілді ресей ғылыми айналымға 1910 ж. авторы, скрывающийся астында аты-жөнінің бірінші әріптерімен В. Н., жариялады Санкт-бап «Теңіз стратегиялық география»[2].

1989 жылы американдық зерттеуші Хауг Фларингдоун енгізді саяси және ғылыми айналымға термин «стратегиялық» география және оған оның өз түсіндірмелерін тұрғысынан геосаяси талдау[3].

Америкалық зерттеушілер Д. Кемп пен т. Харкави өз кітабында «Strategic Geography and the Changing Middle East жарық көрген алғаш рет 1997 жылы Вашингтонда, — Тарауда: «What Is Strategic Geography?» алғаш рет географиялық ғылым берді анықтау стратегиялық география және көрсетті ол болуы мүмкін екі салада: жеке физикалық география және әлеуметтік география[4].

Классикалық анықтау, жаңа ғылыми пән, оның орны басқа ғылымдар, сондай-ақ құралдар мен әдістерін пайдаланады бұл пән берді белорус географ Александр Гончаров монографиясында «Стратегиялық география»[5], шығарылған Минск 2004 жылы.

Есімнама Өңдеу
Ғалымдар, қалыптасуына елеулі үлес қосқан географияның ғылым ретінде

Файл:Humboldt, Alexander von 1847.jpg
Файл:Carl ritter.jpg
Уолтер Айзард
Иван Гаврилович Александров
Анучин Дмитрий Николаевич, Ресей
Константин Иванович Арсеньев
Николай Николаевич Баранский
Лев Семенович Берг, Ресей
Вильям Бунге
Бернхард Варен
Альфред Вебер
Владимир Иванович Вернадский, Ресей
Поль Видаль де ла Блаш
Александр Иванович Воейков, Ресей (См.)
Михаил Вронченко, Беларусь
Альфред Геттнер
Андрей Григорьев
Александр фон Гумбольд
Василий Васильевич Докучаев, Ресей
Карл Зауэр
Анатолий Григорьевич Исаченко
Станислав Викентьевич Калесник
Николай Николаевич Колосовский
Андрей Николаевич Краснов
Вальтер Кристаллер
Глеб Максимилианович Кржижановский
Владимир Святославович Кусов
Тамыз Леш
Владимир Павлович Максаковский
Герхард Фридрих Миллер
Федор Николаевич Мильков
Лев Ильич Мечников»
Георгий Федорович Морозов
Владимир Сергеевич Преображенский
Фридрих Ратцель, Германия
Карл Риттер, Германия
Константин Алексеевич Салищев
Вениамин Петрович Семенов-Тян-Шанский, Ресей
Петр Петрович Семенов-Тян-Шанский, Ресей
Николай Адольфович Солнцев
Николай Владимирович Сукачев
Страбон
Василий Никитич Татищев Ресей
Иоганн Генрих фон Тюнен, Германия
Торстен Хагерстранд
Питер Хаггет
Дэвид Харви
Ричард Хартшорн
Юзеф Ходько, Беларусь
Ян Черский, Беларусь
Ричард Чорли
Жан Жак Элизе Реклю, Франция
Саяхатшылар жасаған елеулі ашу (саяхатшылар мен ғалымдардың)

Васко да Гама
Христофор Колумб
Иван Крузенштерн
Михаил Петрович Лазарев
Афанасий Никитин
Марко Поло
Тур Хейердал

Источник: rel.kz