Мутуализм дегеніміз не
Жоспары:
І. Кіріспе
Биотикалық факторлар
ІІ. Негізгі бөлім:
А) Симбиоз дегеніміз не?
Ә) Симбиотикалық микроорганизмдер
Б) Эндофиттер
ІІІ. Қорытынды
Биотикалық факторлар
Микробтарға физикалық және химиялық факторлармен қатар биологиялық факторларда әсер етеді. Табиғатта олар өзара байланысты және бір-біріне тәуелді. Тұрақты экологиялық жүйеге біріккен тіріорганизмдерді биоценоз деп атайды.
Олардың әрбіреуіне популяцияның сандық және түрлік қарым-қатынасы тән.
Биотикалық фактор дегеніміз даралар мен популяциялар арасындағы өзара әсерлердің түрлері. Биотикалық факторлардың екі тобы белгілі: түрішілік (гомотиптік, грек тілінен аударғанда homois — бірдей) және түраралық (гетеротиптік, грек тілінен аударғанда heteros — әр түрлі).
Организмдердің бір –бірімен әрекеттесуінің түрлеріне:
- Нейтрализм – бір-біріне ешбір әсер тигізбейді;
- Кооперативті – екі не одан да көп организмдер бірлесіп тіршілік етеді және белгілі бір функцияларын атқарады;
- Симбиоз – ұзақ уақыт тығыз байланысып, бір – біріне пайда келтіріп тіршілік етеді.
- Агрессивті – бір организм екінші организмге зиян келтіріп пайда табады.
Гомотиптік реакциялар бір түрдің дараларының арасында байқалады. Гомотиптік реакциялардың ішінен экологиялық маңызды түрлеріне топ пен масса, түршілік бәсекелестік эффектісін атауға болады.
Гомотиптік реакцияларға түрішілік бәсеке де жатады. Себебі, неғұрлым бәсекелестердің қажеттіліктері ұқсас болса, бәсекелестік жоғары болады.
Гетеротиптік реакциялар әр түрге жататын даралар арасында байқалады.
Тіршілік процесінде көптеген өсімдіктер, жануарлар мен микроорганизмдер қоршаған ортаға газ тәріздес, сұйық және қатты заттарды бөліп шығарады. Белгілі бір биологиялық белсенділігі бар бұл заттар басқа ағзаларға әсер етеді. 1937 жылы неміс ботанигі X. Молиш оған аллелопатия деген атау берді (грек тілінен аударғанда allelon — өзара, pathos — әсер ету). Аллелопатия дегеніміз — зат алмасудың арнаулы химиялық өнімдері арқылы ағзалардың өзара әсері.
Көбінесе аллелопатия бір түрдің екіншісін басуы арқылы көрінеді. Мысалы, бидайық пен арамшөптер мәдени өсімдіктердің, жаңғақ пен емен өздері бөліп шығарған заттармен шөптесін өсімдіктердің өсуін тежейді.
Симбиоз және симбиозды микроорганизмдер
Симбиоз, селбестік (грекше symbіosіs — бірігіп тіршілік ету) — екі түрге жататын организмдердің ұзақ уақыт немесе тұрақты түрде өзара пайдалы тіршілік етуі. Симбиоз терминін 1879 жылы неміс ботанигі А. Де Бари (1831 — 88) ұсынды. Симбиоз жануарлар мен өсімдіктер арасында жиі байқалады. Организмдер үшін бірігіп тіршілік ету жеке-жеке тіршілік етуге қарағанда анағұрлым пайдалы. Олардың қоршаған ортамен қарым-қатынасы және одан келетін пайдасы осы симбиоз арқылы қалыптасады.
Симбиоз жануарлар арасында да жиі кездеседі. Мысалы, тақуа шаян актиниямен, термиттер мен құмырсқалар қоңыздармен симбиозды тіршілік етеді. Жалпы симбиозды тіршілік ететін организмдердің бір-біріне деген қарым-қатынасын ескере отырып, симбиоздың бірнеше типі жіктеледі.
Симбиоздың бірнеше түрі бар:
- Факультативті түрі — организмдер бір-бірімен симбиоз құрғанымен, әрқайсысының жеке тіршілік ете алуы. Мысалы, үйеңкі ағашы қарағай мен балқарағайдың жақсы өсуіне әсер етеді.
- Облигатты түрі — симбиоз құрған екі организмнің бір-бірінсіз тіршілік ете алмауы. Мысалы, бірі болмаса, екіншісі тіршілік ете алмайтын саңырауқұлақ пен балдыр симбиозы — қына. Мұнда балдыр саңырауқұлақты фотосинтез процесінде түзілетін органикалық заттармен қамтамасыз етіп, өзі одан минералды заттар, су алады. Бұршақ тұқымдас өсімдіктер түйнек бактерияларымен (Rhіzobіun) бірлесіп тіршілік етеді. Бактериялар атмосферадан азотты сіңіріп, өсімдіктерді азотпен қамтамасыз еткенде, олар мол өнім береді. Сондықтан бұршақ тұқымдастары басқа өсімдіктерге қарағанда азотты қоректік затқа мұқтаж болмайды .
Эволюция процесі нәтижесінде микро және макроорганизмдердің өзара бейімделуінің
Адамның қалыпты микрофлорасы
Адамның организміне бейімделген әрі
Әртүрлі микрорганизмдердің өзара қарым қатынасының
Микроорганизмдердің бір бірін күшейтетін және қолдап тұратын ассоциациялық қарым-қатынас түрлері болып саналады.
имбионттар жекелеген жағдайдан гөрі әрқашанда бірігіп жақсы дамиды. Кей жағдайда симбионттар бір-бірімен өте тығыз байланысқаны сонша, олар жеке өз алдына организм ретінде дами алмайды. Симбиоздық қарым-қатынас түрінің қарапайым мысалы ретінде аэробты және анаэробты микроорганизмдер бірлестігін келтіруге болады, мысалы, еркін тіршілік ететін Azotobacter азотсіңіруші бактериялар (облигатты аэробтар) мен Clostridium туысының бактериялары (облигатты анаэробтар).
Симбиотикалық микроорганизмдердің өзара
++ — екі жақты пайдалы байланысу (мутуализм);
+- — біреуі екіншісіне зиян келтіре байланысу (паразитизм);
0:0 — Нейтрализм – организмдердің бір біріне кері немесе пайдалы әсері жоқ байланысу түрі.
Орналасу орнына қарай оларды: эктосимбиоз немесе эндосимбиоз деп ажыратады. Эктосимбиоз клеткадан тыс орналасу болса, эндо клеткаішілік орналасу болып табылады. Көлеміне қарай үлкенірек организм қожайын организм деп а талады.
Селбесудің екі жақты немесе бір жақты пайда келтіруі мүмкін. Кей кезде олардың өзара жақын орналасуы қоректенуге пайдасын тигізеді, мысалы, екі организмнің біреуі азот молекулаларын фиксирлей алуы, целлюлозаны ыдыратуы, негізгі қоректік заттарды , витаминдерді және т.б. бере алуына мүмкіндік береді.
Симбионттар сигналды функцияларды орындай алуы мүмкін, мысалы, жарқырауық бактерия мен балықтың селбесуінде. Кейде симбионттар қорғаныштық рөлді де атқара алады. Қожайын организм көп жағдайда экто- және эндосимбионтты микроорганизмдерге тек қана мекен ортасы бола алады, ал, микроорганизмдер керісінше оларды паразиттерден немесе патогенді микроорганизмдерден қорғайды.
Микроорганизмдердің өсімдіктермен
қарым- қатынасы
Өсімдіктер қоршаған ортаға алуан түрлі органикалық қосылыстар бөлетіні белгілі, яғни, қанттар, органикалық қышқылдар, нуклеотидтер, амин қышқылдар, витаминдер бөле отырып, микроорганизмдердің қоректенуі үшін жеңіл игерілетін субстрат болады. Соған орай, өсімдіктердің тамыр жүйесі мен жер бетіндегі мүшелерінде әрқашанда микроорганизмдер қоныстанған. Ризосфера микрофлорасы топырақтағы органикалық заттардың трансформациясына қатыса отырып, өсімдікті қажетті минералды және биологиялық белсенді элементтермен қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, ризосфера микроорганизмдері өсімдіктер үшін токсинді көптеген қосылыстарды ыдырата отырып, топырақты залалсыздандырады. Тамыр микрофлорасының аймақтарын ризоплан микрофлорасы микроорганизмдер тамырдың бетінде тіршілік етеді, ризосфера микрофлорасы тамырмен жанасатын топырақты мекен ететін микроорганизмдер деп бөледі.
зоплан мен ризосферада микроорганизмдер саны өте көп және қараапйым топырақпен салыстырғанда олардың саны бірнеше есе артық болады. Ризоплан мен ризосферадағы микроорганизмдердің саны топырақ типіне, климаттық жағдайларға, өсімдік жамылғысының түріне және олардың даму сатыларына байланысты. Жас тамыр жүйесінің айнатін ласында спора түзбейPseudomonas туысының бактериялары мен кейбір микроскопиялық саңырауқұлақтар кұлақтар басым болады. Өсімдіктер гүлдену барысында оларды бациллалар, актиномицеттер, клечатка ыдыратушы бактериялар алмастырады.
Бактериялар бөлетін көптеген көміртекті және басқа да минералды, органикалық қышқалдар өсімдіктер үшін қиын игерілетін қосылыстарды (фосфаттар, кальций, калий мен магний) ерітуге жағдай жасайды.
Бұршақ тұқымдас өсімдіктердің түйнек тамырларында бактериялар селбесіп тіршілік ететіндіктен, олар азотты сіңіруге қабілетті болады, сондықтан олар «түйнек бактериялар» деп аталады.
Бактериялар мен өсімдіктер арасында симбиозды қары-қатынастар қалыптасып, нәтижесінде бактериялар өсімдіктер түзетін органикалық заттармен қоректеніп, ал өсімдіктер бактериялар көмегімен азотты қосылыстарды сіңіреді.
Цианобактериялар таза культурада атмосфералық азотты сіңіре алады. Табиғатта олар саңырауқұлақтармен, мүктермен селбесіп тіршілік етеді. Кейбір жағдайларда симбионт-микроб өсімдік ұлпаларына (эндосимбиоз) енеді, ал басқалары тығыз бірігіп тіршілік етеді (эктосимбиоз).
Эндофиттер
Эндофиттер дегеніміз – өсімдіктердің ішінде тіршілік ететін симбиотикалық саңырауқұлақтар немесе бактериялар. Эндофиттерді 1845 жылы М. Шлейден орхидеялық өсімдіңтердің тамырынан тапқан болатын, және 1847 жылы Рейссек бұлардың өсімдіктің мүшесі емес жеке организм екенін анықтады. Өсімдіктер эндофиттер үшін мекен ортасы және қорек көзі бола алады, онымен қоса эндофиттер өсімдіктер үшін де пайдалы. Мысалы, Neotyphodium туысына жататын саңырауқұлақтар өсімдіктерді зиянкес жәндіктерден қорғайды.
Эндофиттер өсімдіктерді зиянкестерден қорғаумен қатар, керісінше сол өсімдікпен қоректенетін жануарларға кері әсер етеді.
Зерттеушілер өсімдіктерді зиянкестерден қорғайтын және де жануарларға зиянсыз сауырауқұлақтарды модификациялауды ойластырған, бірақ олардың жануарларға келтіретін зиянын тоқтатқанмен ондағы эндофиттердің де белсенділігі төмендеп, жәндіктерге еш зияны болмаған.
Американдық Пердью Университетінің зерттеушілері жәндіктерге зиянды, бірақ жануарларға зиянсыз саңырауқұлақтарды модификациялады.
Бұл нәтижеге олар неотифодиумды штамдарға
Амазонка ормандарынан Американдық Йельскі Университетінің студенттері пластмассаларды ыдырата алатын саңырауқұлақтарды тапқан. Олардың құрамында эндофиттер болған . Ғалымдардың анықтауы бойынша басқа да саңырауқұлақтар пластмассаны ыдыратуға қабілетті . Оның ішінде Pestalotiopsis туысына жататын саңырауқұлақтардың синтетикалық полимерлерінің химиялық байланыстарын үзуде активтілік көрсететінін байқаған. Соның ішінде Pestalotiopsis microspora түрі ерекше белсенді болған.
Бірақ саңырауқұлақтардың пластмассаны ыдырату қабілеті ерекше жаңалық болмады, себебі, басқа да түрлі саңырауқұлақтарда пластмассаны ыдырату қабілеті бар, бірақ бұл туыстың ерекшелігі ол тек аэробты емес анаэробты жағдайда да белсенді ыдырата алады.
Қорытынды
Қорыта айтқанда, симбиоз организмдердің өзара қарым-қатынас түрі. Селбесу арқылы кейбір организмдер қоректенетін болса, ал кейбір организмдер үшін мекен ететін ортасы да бола алады. Симбионттар – өсімдік, адам, жануар, микроорганизмдер, ал өзара әсерлесу типтері адам мен жануар, адам мен микроорганизм, жануар мен микроорганизм, өсімдік пен микроорганизмдер және т.с.с болуы мүмкін. Жоғарыда байқағанымыздай адам, жануар, өсімдік көбінесе қожайын организмдер.
Барлық организмдерде симбиозды тіршілік ететін , ол – микроорганизмдер. Табиғи бірлестіктің негізгі бөлігін, яғни биоценоздың көп бөлігін микроорганизмдер бірлестігі – микробиоценоз құрайды. Симбионттар ретінде өсімдіктерде тіршілік ететін және пайдалы әсер беретін симбиотикалық саңырауқұлақтар мен бактериялар эндофиттер екендігін білеміз. Бірақ эндофиттер өсімдікті зиянкестерден қорғағанмен, керісінше сол өсімдікті қорек ететін жануарлар үшін уытты заттар бөлуі мүмкін. Қазіргі таңда зерттеушілердің алдындағы мақсат өсімдіктер үшінде пайдалы, жануарлар үшін зиянсыз саңырауқұлақтарды модификациялау. Мұндай саңырауқұлақты модификациялады, бірақ ол әлі де жеткіліксіз болып отыр. Сол себептен де алдағы уақытта эндофиттердің зиянды әсерін шеткеп, пайдалы әсерін арттыратын түрлерін табу ғалымдардың негізгі міндеттерінің бірі.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Бейсенбаева А. С. Экология, Алматы, Ғылым, — 2001
2. Бродский А. К. Жалпы экологияның қысқаша курсы, Алматы — 1998
3. Жатқанбаев Ж. Ж. Экология негіздері, Алматы–
4. Одум Ю. Экология 2 том. Мир – 1986
5. Соғымбаев Г. Экология және экономика,
6. Пономарева О.А., Симонова Е.В. Роль нормальной микрофлоры в поддержании здоровья человека. — Сибирский медицинский журнал, 2008, № 8, С 20-24
7. Шендеров Б.А. Нормальная микрофлора и ее роль в поддержании здоровья человека. — Российский журнал гастроэнтерологии, гепатологии, колопроктологии, 1998, №1, С 61-66
8. Петровская В. Г., Марко О. П. Микрофлора человека в норме и патологии / В.Г. Петровская, О.П. Марко. — М.: Медицина, 1976
9. Чахава О.В. Микробиологические и иммунологические основы гнотобиологии / О.В. Чахава. — М.: Медицина, 1982
10. Кретович В.Л. Биохимия усвоения азота воздуха растениями. М.: Наука, 1994.
Источник: referat911.ru
Тізбектегі I-IV дейінгілер–> жеу тізбегі; соңғы – детриттік тізбек
Биоценозда әртүрлі түрлер арасында белгілі бір қарым-қатынастар қалыптасады.
Биотикалық қарым қатынастары
Табиғатта әрбір тірі организмдер оқшау, жеке тіршілік ете алмайды. Оны көптеген табиғаттың басқа өкілдері қоршайды және бұлардың барлығы бір бірімен күрделі қарым қатынаста болады. Организмдер арасындағы қарым қатынастар, сонымен қатар олардың тіршілік жағдайларына әсері қоршаған ортаның биотикалық факторларының жиынтығын құрайды. Экологиялық қарым қатынастар, әдетте, өте күрделі сипатта болады, көптеген факторларға байланысты және әртүрлі жағдайларда өзгеше өтеді.
Биотикалық факторлар деп – организмдер мен популяциялар арасындағы өзара әрекеттесу формаларын атайды. Биотикалық факторлар түрішілік және түраралық болып бөлінеді.
Түрішілік- Гомотиптік реакциялар
Гомотиптік реакциялар-бір түрге жататын дара организмдер арасындағы өзара әрекеттер. Бірлесіп тіршілік еткен жағдайда жануарлар мен өсімдіктердің тіршілік әрекеттері көп дәрежеде популяция саны мен тығыздығына тәуелді болады. Сол себепті топ және масса эффектісімен байланысты құбылыстардың мәні үлкен.
Топ эффектісі дегеніміз — топтың өзінің және топ құрамындағы организмдердің санының дара организмдердің мінез-құлқына, дамуы мен көбеюіне ықпалы.
Көптеген бунақденелілер (қара секіртпе, тарақан, шегіртке) жеке дара тіршілікпен салыстырғанда, топ ішінде бірнеше қарқынды метаболизмге ие болып, тезірек өсіп жетіледі. Бірлесіп тіршілік еткенде азық іздеп табу, сол сияқты жауларынан қорғану оңай болады. Үйір болып біріккен қасқыр жеке жүрген қасқырға қарағанда, ірі жануарларды олжалауға анағұрлым қабілетті.
Масса эффектісінің топ эффектісінен айырмашылығы, ол бір түр особьтарының бірін бірі сезінумен байланысты емес.
Масса эффектісін особьтар саны және популяция тығыздығы артқан кезде тіршілік ету ортасында пайда болатын организмдер туындатады. Әдетте, масса эффектісі жануарлардың көбею қабілетіне, өсу жылдамдығына, тіршілік ету ұзақтығына жағымсыз әсер етеді. Мысалы, ұн зауза қоңызының популяциясы дамыған кезде, ұнда экскременттер, түлеу қабықтары жиналып қалады, осы жай жәндіктердің тіршілік ету ортасы ретінде ұнның нашарлауына әкеледі.
Топтық және массалық эффектілер, популяция санын кері байланыс принципі бойынша реттейтін популяция тығыздығына тәуелді деп аталатын факторлармен бірлесіп, популяциялар саны динамикасында ерекше маңызды роль атқарады.
Гомотиптік реакцияларға топтың және масса эффектілерінен басқа, бір түр особьтары арасындағы әрекеттердің және бір формасы- түр ішіндегі бәсекелестік жатады. Бәсекелестіктің барлық түріне қатысты бір ереже бар: бәсекелестердің мұқтаждары неғұрлым ұқсас болса, бэсекелестік соғұрлым шиеленісе түседі.
Бәсекелестіктің негізгі екі түрі — тікелей және жанама бәсекелестік болады.
Тікелей бәсекелестік — особьтардың бір-біріне тікелей ықпал етуі арқылы жүзеге асады. Мысалы, жануарлар арасындағы күшті қақтығыстар кезі немесе өсімдіктер мен микроорганизмдердің токсиндер бөліп шығаруы.
Жанама бәсекелестік — особьтардың тікелей әрекеттесуін қажет етпейді. Ол аралық буындар арқылы әртүрлі жануарлардың бірдей және міндетті түрде шектеулі болатын ресурстарды пайдалануынан туады. Сондықтан ондай бәсекелестікті, кейде пайдаланушылық бәсекелестік деп атайды.
Түр ішіндегі бәсекелестіктің негізгі объектісі энергия
Түраралық бәсекелестік – Гетеротиптік реакциялар
Гетеротиптік реакциялар- әртүрлі түрлерге жататын жеке организмдер арасындағы өзара әрекеттесулер. Екі популяцияның біріне –бірі ықпал етеді немесе ықпал етпейді. Егер ықпал ету орын алса, онда ол жағымды әлде жағымсыз болуы мүмкін.
Түр аралық бәсекелестіктің алуан түрлі формаларының негізгілері 9 кестеде көрсетілген.
А және В түрлерінің популяцияларының арасындағы қарым-қатынастың әртүрлі типтері
|
Гетеротиптік реакциялар |
А түрі |
В түрі |
|
Бәсекелестік |
— |
— |
|
Бейтараптылық |
0 |
0 |
|
Мутуализм |
+ |
+ |
|
Ынтымақтастық |
+ |
+ |
|
Коменсализм |
+ |
0 |
|
Аменсализм |
— |
0 |
|
Жыртқыштық |
+ |
— |
|
Паразитизм |
+ |
— |
Ескерту: «0» –бұл түрге әсер етпейді, «+» — жағымды әсер, «-» -жағымсыз әсер.
2. Қарым-қатынас типтері
Егер екі популяция әрқайсысы екеуіне жағымсыз әсер ететін болса, онда олардың қарым-қатынасы бәсекелестік сипатта орын алады.
Егер екі популяция өзара әрекеттеспейтін болса және олардың ешқайсысы екіншілеріне ықпал етпесе, онда айтарлықтай экологиялық мәні жоқ жағдай – бейтараптылық немесе нейтрализм орын алады. Нағыз нейтрализм табиғатта өте сирек кездеседі, себебі, кез келген экожүйеде барлық популяциялардың арасында жанама әрекеттер болуы мүмкін.
Екі жаққа бірдей пайда әкелетін қарым-қатынастар мутуализмге жатады.
Екі түрдің әрқайсысының қатысуы міндетті болуы қажет селбестік қатынастың типін мутуализм деп атайды. Арнаулы маманданған тозаңданатын өсімдіктің осы түрлерді тозаңдандыратын бунақденелілермен қарым қатынасы осы мутуализмге мысал бола алады. Тағы бір мысал, балқарағайлы қарағайдың тұқымымен ғана қоректенетін балқарағай торғайы бұл ағаштың тұқымдарын таратушы жалғыз түр, яғни бұл өсімдіктің таралуы осы торғайға ғана байланысты.
Шаян мен актинияның симбиозы
Табиғатта көбіне түрлердің бір біріне пайдалы байланыстары жиі кездеседі. Өзара олжа табатын биологиялық байланыстар орын алатын бұл топқа организмдердің алуан түрлі симбиотикалық қарым қатынасы жатады. Симбиотикалық қатынастың міндетті шарты — организмдердің белгілі дәрежеде бірге тіршілік ету. Бұның мысалы ретінде балдыр мен саңырауқұлақтың симбиозы болып табылатын қыналарды келтіруге болады.
Симбиоз арқасында кыналар ең қатал жағдайларда тіршілік етуге қабілетті болады. Олар полярлы аймақтарда жалаң шыңдарда, ағаштардың қабықтарында, жоғары тауларда тіршілік етеді. Әдетте симбиозға термиттер мен олардың ішектерінде тіршілік ететін бір клеткалы- талшықтылар арасындағы байланыс мысал. Бұл қарапайымдылар өкілі клетчатканы қантқа ыдырататын ферментті өндіреді. Термиттер целлюлозаны қорытатын өз ферменттері жоқ, сондықтан симбионттарсыз өлген болар еді, ал талшықтылар ішекте өте қолайлы жағдайда болады. Табиғатта бос күйінде олар кездеспейді. Симбиоз маңызды экологиялық роль атқарады. Азот сіңіруші бактериямен симбиоз құрып тіршілік ететін өсімдіктер топырақты азотты заттармен байытады.
Ынтымақтастық кезінде екі популяция қауымдастық құрады. Әр түр өз бетінше тіршілік ете алатындықтан, бұндай бірлесу міндетті емес, дегенмен қауымдастық құрамында тіршілік ету екеуіне де тиімді. Мысалы, қарқылдақ, шағалалар мен құтандар сияқты құстардың бірнеше түрлерінің бірігіп ұялауы- олардың жыртқыштардан ойдағыдай қорғануына мүмкіндік береді. Актиниялардың бұқпа шаянмен қарым-қатынасында өзінің күйдіргіш қармалауыштарымен бұқпа шаянды жауларынан қорғайды, есесіне оған шаян тамағының қалдықтары тиеді.
Комменсализм жағдайында қауымдастық құраушы түрдің бірінің популяциясы бірлесіп тіршілік етуден пайда табады, ал екінші түрдің популяциясы ешқандай пайда көрмейді. Комменсализм қатынасы табиғатта кең таралған. Мысалы, ірі сүт қоректілер (иттер, бұғылар) тікенекті тұқымдар мен жемістерді тасымалдаушылар болып табылады, ал өздері бұл қатынастан пайда да, зиян да көрмейді. Комменсализм -басқа түрге шығын келтірмей, бір түрді бір жақты пайдалану. Мысалы, бұқпа шаянның бақалшағында тіршілік ететін шығыршық құрт иеленушісінің азығының қалдықтарын тікелей оның аузынан жырып алып қоректенеді.
Ірі балық пен жабысқақ балық — комменсализм мысалы
Бірге тіршілік ететін түрлердің біріне басқа түрдің әсері теріс (ол қысым көреді), ал тап осы уақытта қысым көрсетуші зиян да шекпейді, пайда да көрмейтін қарым қатынас түрі аменсализм деп аталады, яғни аменсализм деп бір популяцияның өсуі мен көбеюі тежеліп, ал ингибитор аталатын екінші популяция бұндай қысым көрмейтін жағдайды атайды. Аменсализм тек өсімдіктер, саңырауқүлақтар мен бактериялар әлемінде кездеседі. Мысалы, көптеген саңырауқұлақтар мен бактериялар басқа бактериялардың өсуін тежейтін антибиотиктер синтездейді; шырша көлеңкесінде өсетін жарық сүйгіш шөптердің қатты көлеңкеленуден зардап шегуі, ал шырша ағашына бәрі бір.
Жыртқыштық
Жыртқыштық деп бір популяция екіншісіне жағымсыз ықпал ете отырып, сол әрекетінен пайда болатын популяция аралық қатынастарды атайды. Әдетте, жемтік өлтірілгеннен кейін оны жыртқыш бүтіндей немесе жартылай жейді.
Жыртқыштық жануарлар арасында ғана емес, өсімдіктер мен жануарлар арасында да кеңінен таралған байланыс. Мысалы, жануарлардың өсімдіктермен қоректенуі, сол сияқты насекомқоректі өсімдіктерді де (непентес, шық өсімдігі) жыртқыштарға жатқызуға болады.
Паразиттілік- бір түрдің (паразиттің) организмдерінің басқа түрдің (қожайынның) организмінің ұлпалары немесе қоректік заттардың есебінен тіршілік етеді.
Паразитизм немесе тоғышарлық — бұл жыртқыштық болып табылады, бірақ иеленушісі бірден опат болмай, паразит оны белгілі бір уақытқа дейін пайдаланылады. Демек паразитизмді жыртқыштық жұмсарған формасы ретінде қарастыруға болады.
Түр ішіндегі бәсекелестік түр аралық бәсекелестікке қарағанда қатаңдау; мұнда екі түрдің мұқтаждары неғұрлым жақын болса, олардың арасындағы бәсекелестік соғұрлым күшті болады.
Осындай мұқтаждықтары бүтіндей ұқсас екі түр бірдей жағдайда тіршілік ете алмайды, олардың біреуі белгілі бір уақыттан соң міндетті түрде ығыстырылып шығарылады. Осы қағида бәсекелестік құбылыстарын алғаш рет инфузориялармен жүргізген эксперименттері арқылы айқын көрсеткен Г.Ф.Гаузенің құрметіне "Бәсекелестік арқылы жою немесе Гаузе принципі" деп аталып, заң дәрежесіне ие болады.
3. Бәсекелестік арқылы жою принципі. Экологиялық қуыс
Кейде азықтық мұқтаждықтары әртүрлі болатын екі түр ортақ
Бір жерде кобею кезінде тіршілік ететін екі жақын туысты теңіз балықтарының қорек құрамы. Организмдердің әртүрлі қоректік қатынасы пішінінің мөлшерімен көрсетілген
Үлкен суқұзғын тереңге сүңгіп, көбіне бентостық жануарлармен қоректенсе, айдарлы суқұзғын судың беткі қабатынан майшабақ тұқымдас балықтарды аулайды. Осы сияқты көптеген фактілер бізді 1927 жылы Элтон ұсынған экологиялық қуыс ұғымына әкеледі.
Организмдердің экологиялық қуысы оның қай жерде тұратынына ғана емес, оның не істеуіне (энергияны ол қалай өзгертеді, оның мінез-құлқы қалай, ол ортаның физикалық және биотикалық жағдайларға қалай жауап береді және өзгертеді) және басқа түрлермен қалай қарым-қатынас жасауына байланысты.
Шымшықтардың әртүрлі түрлерінің қоректік аймақтары
Егер адам қоғамында біз біреумен танысқымыз келсе, бізге міндетті түрде ол адамның адресін білуіміз қажет, яғни оны қайдан табатынын, мекен орнын білуіміз керек, бірақ адамды жақсы білу үшін, бізге оның қайда тұратыны жөніндегі мәлімет жеткіліксіз, сондықтан онымен жете танысу үшін ол адамның қоғамдағы атқаратын ролі және таныстарымен қарым – қатынасы жеке оның өміріндегі іс-әрекетін білуіміз қажет. Осы сияқты басқа организмдер зерттенгенде де осындай мәліметтер қажет.
Тіршілік орнын білу – қуысты зерттеудің басы ғана. Табиғи ортада организмдердің жағдайын анықтау үшін, біз олардың белсенділігі туралы, қорегі мен энергия көздері туралы, өсу мен метаболизм жылдамдығы туралы, қарым – қатынасқа түсетін басқа организмдерге оның әсері туралы, экожүйедегі маңызды процестерге оның тигізетін әсерлерін анықтауымыз қажет.
Түр аралық бәсекелекстік нәтижесінде экологиялық
Бірге тіршілік етіп жүретін түрлер арасындағы диверсификация көпшілік жағдайда мынадай үш параметр: кеңістіктік орналасу, азықтық мамандану, белсенділік мезгілі бойынша жүзеге асады.
Кеңістіктік орналасудағы айырмашылықтың мәні- түрлердің әртүрлі стацияларды таңдап алуында. Үлкен ала тоқылдақ азығын ағаштардың діңінен, орташа тоқылдақ – ірі бұтақтардан, ал кіші тоқылдақ — бөрік басынан ұсақ бұтақтарынан іздейді.
Азықтық мамандану бойынша -экологиялық диверсификация кең таралған құбылыс. Жануарлардың жақын туыстас түрлерінен қоректік мұқтаждықтары әртүрлі болатындығы көптеген мысалдардан дәлелденген. Мысалы, бірнеше симпатриялық түрлерге жататын шөл кесірткелерінің біреулерінің азықтық рационы- құмырсқадан, екінші біреулерінікі- термиттерден, үшіншілерінің — кесірткенің өзге түрлерінен немесе өсімдіктерден ғана құрылады.
Источник: myunivercity.ru
Что такое мутуализм?
Мутуализм характеризует тип взаимовыгодных отношений между организмами разных видов. Это симбиотическая связь, в которой два разных вида взаимодействуют, а в некоторых случаях полностью полагаются друг на друга для выживания. Другие типы симбиотических отношений включают в себя паразитизм (один вид получает выгоду, а другой — вред) и комменсализм (один вид получает выгоду без вреда или помощи другому). Организмы живут в взаимных отношениях по ряду важных причин. Некоторые из этих причин включают в себя убежище, защиту, питание и репродуктивные цели.
Типы мутуализма
Мутуалистические отношения могут быть классифицированы как обязательные или факультативные. При обязательной взаимности выживание одного или обоих вовлеченных организмов зависит от этих отношений. При факультативной взаимности оба организма получают выгоду, но не зависят от отношений для выживания.
Ряд примеров взаимности можно наблюдать между различными организмами (бактериями, грибами, водорослями, растениями и животными) в различных биомах. Общие взаимные отношения происходят между организмами, когда один организм получает питание, в то время как другой получает определенный вид обслуживания. Другие взаимные отношения многогранны и включают в себя сочетание нескольких преимуществ для обоих видов. В то же время некоторые взаимоисключающие отношения связаны с одним видом, живущим внутри другого вида. Ниже приведены примеры взаимных отношений.
Примеры взаимных отношений
- Опылители и растения: насекомые и животные играют жизненно важную роль в опылении цветущих растений. В то время как опылитель получает нектар или фрукты с растения, он также собирает и передает пыльцу.
- Муравьи и тли: некоторые виды муравьев, чтобы иметь постоянный запас медвяной пади, вырабатываемой тлей, защищают тлю от других насекомых хищников.
- Окспетеры и пасущиеся животные: окспекеры — это птицы, которые едят клещей, мух и остальных насекомых, паразитирующих на крупном рогатом скоте и других пасущихся млекопитающих. Оксеккеры получают пищу, а пасущие животное защиту от вредителей.
- Рыба клоун и морские анемоны: рыбы-клоуны живут в защитных щупальцах морского анемона. В свою очередь, морской анемон получает очистку щупалец от рыбы-клоун.
- Лишайники: это сложные организмы, которые являются результатом симбиотического объединения грибов с водорослями или цианобактериями. Гриб получает питательные вещества от фотосинтезирующих водорослей или бактерий, в то время как водоросли или бактерии получают от гриба пищу, защиту и устойчивость.
- Азотфиксирующие бактерии и бобовые: азотфиксирующие бактерии живут в корневых волосках бобовых растений, где они превращают азот в аммиак. Растения использует аммиак для роста и развития, в то время как бактерии получают питательные вещества и подходящее место для роста.
- Люди и бактерии: бактерии живут в кишечнике людей и других млекопитающих, помогая пищеварению. Бактерии получают питательные вещества и жильё, а их хозяева получают пищеварение и защиту от других вредных микробов.
Мутуалистические отношения: опылители и растения
Цветковые растения в значительной степени полагаются на насекомых и других животных для опыления. Пчелы и другие насекомые завлекаются сладким ароматом, выделяемым из цветов растений. Когда насекомые собирают нектар, они покрываются пыльцой. По мере того, как насекомые перемещаются с растения на растение, они переносят пыльцу. Другие животные также участвуют в симбиотических отношениях с растениями. Птицы и млекопитающие едят плоды и распределяют семена в других местах, где они могут прорастать.
Мутуалистические отношения: муравьи и тли
Некоторые виды муравьев и другие виды насекомых, питающиеся соком тли, защищают ее от потенциальных хищников и перемещают в лучшие места для производства сока. Затем муравьи стимулируют тлю, чтобы произвести капли медвяной пади, поглаживая их своими антеннами. В этих симбиотических отношениях муравьи получают постоянный источник пищи, в то время как тли получают защиту и убежище.
Мутуалистические отношения: октексеры и пасущиеся животные
» data-layzr=»https://natworld.info/wp-content/uploads/2017/08/октексеры-и-пасущиеся-животные.jpg» alt=»» width=»500″ height=»333″ data-layzr-srcset=»https://natworld.info/wp-content/uploads/2017/08/октексеры-и-пасущиеся-животные.jpg 500w, https://natworld.info/wp-content/uploads/2017/08/октексеры-и-пасущиеся-животные-300×200.jpg 300w» sizes=»(max-width: 500px) 100vw, 500px» />
Окспекеры — это птицы, которые обычно встречаются в африканской саванне к югу от Сахары. Их часто можно увидеть сидящими на буйволах, жирафах, импалах и других крупных млекопитающих. Они питаются насекомыми, которые обычно атакуют этих пасущихся животных. Удаление клещей, блох, вшей и других насекомых является полезным уходом, поскольку вредители могут вызывать инфекции и заболевания. Помимо удаления паразитов и вредителей, окспекеры также предупреждают стадо о присутствии хищников, издавая громкий предупредительный сигнал.
Мутуалистические отношения: рыбы-клоун и морские анемоны
» data-layzr=»https://natworld.info/wp-content/uploads/2016/12/рыба-клоун.jpg» alt=»» width=»500″ height=»375″ data-layzr-srcset=»https://natworld.info/wp-content/uploads/2016/12/рыба-клоун.jpg 500w, https://natworld.info/wp-content/uploads/2016/12/рыба-клоун-300×225.jpg 300w» sizes=»(max-width: 500px) 100vw, 500px» />
Рыбы-клоун и морские анемоны имеют взаимные отношения, в которых каждая сторона предоставляет ценные услуги для другой. Морские анемоны прикрепляются к породам в водных средах обитания и добывают добычу, парализуя ее своими ядовитыми щупальцами. Рыбы-клоун невосприимчивы к яду анемона и фактически живут в его щупальцах. Они очищают щупальца анемона, делая их свободными от паразитов, а также действуют как приманка, заманивая рыбу и другую добычу. Морской анемон обеспечивает защиту для рыбы-клоун, поскольку потенциальные хищники держатся подальше от его щупальцев.
Мутуалистические отношения: лишайники
» data-layzr=»https://natworld.info/wp-content/uploads/2017/04/лишайники.jpg» alt=»» width=»500″ height=»332″ />
Лишайники представляют собой сложные организмы, которые являются результатом симбиотического соединения между грибами и водорослями или цианобактериями. Грибок является основным партнером в этих взаимоотношениях, который позволяет лишайникам выживать в разных биомах. Лишайники можно найти в самых экстремальных средах, таких как пустыни или тундра, и они растут на скалах, деревьях и открытой почве. Гриб обеспечивает безопасную защитную среду в ткани лишайника для роста водорослей и/или цианобактерий. Водоросли или цианобактерии способны осуществлять фотосинтез и обеспечивать гриб питательными веществами.
Мутуалистические отношения: азотфиксирующие бактерии и бобовые
» data-layzr=»https://natworld.info/wp-content/uploads/2017/08/азотфиксирующие-бактерии-и-бобовые.jpg» alt=»» width=»500″ height=»333″ data-layzr-srcset=»https://natworld.info/wp-content/uploads/2017/08/азотфиксирующие-бактерии-и-бобовые.jpg 500w, https://natworld.info/wp-content/uploads/2017/08/азотфиксирующие-бактерии-и-бобовые-300×200.jpg 300w» sizes=»(max-width: 500px) 100vw, 500px» />
Некоторые взаимные симбиотические отношения связаны с одним видом, живущем в другом. Это относится к бобовым (бобы, чечевица, горох и т. д.) и некоторыми видами азотфиксирующих бактерий. Атмосферный азот является важным газом, который необходимо трансформировать в пригодную форму для использования растениями и животными. Процесс превращения азота в аммиак называется фиксацией азота и имеет жизненно важное значение для цикла азота в окружающей среде.
Бактерии Rhizobia способны к фиксации азота и живут в корневых системах бобовых. Бактерии продуцируют аммиак, который поглощается растением и используется для получения аминокислот, нуклеиновых кислот, белков и других биологических молекул, необходимых для роста и выживания. Растение обеспечивает безопасную среду и достаточное количество питательных вещества для роста бактерий.
Мутуалистические отношения: люди и бактерии
» data-layzr=»https://natworld.info/wp-content/uploads/2017/08/-и-бактерии-e1502117662554.jpg» alt=»» width=»500″ height=»328″ data-layzr-srcset=»https://natworld.info/wp-content/uploads/2017/08/-и-бактерии-e1502117662554.jpg 500w, https://natworld.info/wp-content/uploads/2017/08/-и-бактерии-e1502117662554-300×197.jpg 300w» sizes=»(max-width: 500px) 100vw, 500px» />
Мутуализм также наблюдается в отношениях между людьми и бактериями. Миллиарды бактерий живут на вашей коже как в комменсалистической (полезно для бактерий, но без пользы и вреда хозяину), или взаимных отношениях между людьми. Бактерии обеспечивают людям защиту от других патогенных бактерий, предотвращая колонизированние ими кожи. В свою очередь, бактерии получают питательные вещества и место для жизни.
Некоторые бактерии, которые обитают в пищеварительной системе человека, также живут в взаимном симбиозе с людьми. Эти бактерии помогают в переваривании органических соединений, которые иначе не будут перевариваться. Они также производят витамины и гормоноподобные соединения. В дополнение к пищеварению эти бактерии важны для развития здоровой иммунной системы. Бактерии извлекают выгоду из партнерства, имея доступ к питательным веществам и безопасному месту для роста и размножения. Вся совокупность микроорганизмов внутри и на поверхности нашего тела, называется микробиомом человека.
Понравилась статья? Поделись с друзьями:
Источник: NatWorld.info